هەرێمی کوردستان

ڕاستى خێرا

ژمارەی دانیشتووان: 5.2 ملیۆن
ڕووبەر: 40 هەزار کیلۆمەتر چوارگۆشە
پایتەخت: ئەربیل (بە کوردی بە هەولێر ناسراوە)
زمانەکانی فەرمی: کوردی و عەرەبی

 

تێڕوانینێکی گشتی

 

هەرێمی کوردستان بەشێکی خۆسەری عێراقە کە لە ڕۆژئاوا هاوسنوورە لەگەڵ سوریا و لە ڕۆژهەڵاتەوە لەگەڵ ئێران و لە باکوورەوە هاوسنوورە لەگەڵ تورکیا. ئەو کەسانەی لە هەرێمی کوردستان دەژین کوردن و هەروەها ئاشووری و کلدان و تورکمان و ئەرمەنی و عەرەبیش لەخۆدەگرن. حکومەتی هەرێمی کوردستان ئازادیی خەڵک بۆ پەیڕەوکردنی ئایینەکەیان دەپارێزێت و لێبوردەیی نێوان ئایینەکان بەرەوپێش دەبات و ناوچەکە بە پێکەوەژیانی ئاشتیانەی خەڵک بە جۆراوجۆری نەتەوەیی و ئایینی ناسراوە. ناوچەکە لە ڕووی جوگرافییەوە هەمەچەشنە بە دەشتە گەرم و وشکەکان و هەروەها ناوچە شاخاوییە فێنکەکان، هەروەها کەشوهەوای کیشوەری نیمچە وشک لەگەڵ هاوینەکانی زۆر گەرم و وشک و زستانی سارد و تەڕ لەگەڵ بارینی بەفر لە بەرزاییە بەرزەکاندا.

​

قەڵای هەولێری دێرین، شارۆچکەیەکی 8000 ساڵانە و لە لیستی میراتی جیهانی یونسکۆدایە، شارەکە دەکاتە یەکێکە لە کۆنترین شوێنەکانی نیشتەجێ بوونی بەردەوامە لە جیهاندا(یونسکۆ، 2015).

​

​

مێژوو

 

مێژووی هاوچەرخی گەلی کورد بە خەباتی بەردەوام بۆ سەربەخۆیی پێناسە دەکرێت. پەیماننامەیەکی ساڵی 1920 کە دەوڵەتانی عێراق و سوریا و کوەیت دروستکرابوو، بڕگەیەکی بۆ کوردستانێکی سەربەخۆ لەخۆگرتبوو کە هەرگیز جێبەجێ نەکرا. ئەو هەوڵانەی کە کورد بەدوایدا چوو بۆ گەیشتن بە سەربەخۆیی شکستی هێنا و لە سەردەمی ڕژێمی تۆتالیتاری سەدام حوسێن دۆخەکەی خراپتر کردبوو. ئەو سەردەمە بە چەوساندنەوە و گۆشەگیرکردن و پاکتاوی نەتەوەیی و جینۆسایدی کورد نیشان کرا. هەڵمەتەکانی حکومەتی عێراق بە کوشتنی نزیکەی 180 هەزار کورد  و وێران کردنی 2000 گوندی کوردی بوو. دوای ڕاپەڕین و تۆڵەسەندنەوەیەکی دڕندانە و شەڕێکی ناوخۆ، ڕووخانی ڕژێمی سەدام حوسێن و ڕیفراندۆمی 2005 هەرێمی کوردستانی خۆسەری عێراقی دروست بوو وە داننان بە حکومەتی هەرێمی کوردستان.

 

لە ماوەی دەیەی دوای گۆڕینی ڕژێمی 2003 هەرێمی کوردستان شایەتی گەشەسەندنی خێرای ئابووری بوو کە ئاستی ژیانی باشتر کرد و پێگەی کوردستانی عێراقی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گۆڕی. دەرفەتی بازرگانی بەرفراوان وەبەرهێنانی نێودەوڵەتی بۆ خۆی ڕاکێشا و ناوچەکەی گۆڕی بۆ ‘ناوەندێکی’ ئابووری گەشەسەندوو لە عێراق.

 

بەڵام گەشەسەندنی ناوچەکە لە ساڵی 2014دا جارێکی دیکە پچڕا بەهۆی سەرهەڵدانی دەوڵەتی ئیسلامی (داعش) کە دەستیان بەسەر زەوییەکی زۆر لە باکوور و ڕۆژئاوای عێراقدا گرت و بووە هۆی تێکچوونی دۆخێکی سیاسی. لە ساڵی 2017 حکومەتی عێراق سەرکەوتنی لە دژی داعش ڕاگەیاند و جارێکی دیکە پرۆسەی بوژانەوەی وڵاتەکە دەستی پێکرد. لە ئێستادا هەرێمی کوردستان هەوڵ دەدات بۆ درێژەدان بە گەشتەکەی بۆ پەرەپێدانی کۆمەڵگایەکی لێبوردە و دیموکراسی کە ئارامی و خۆشگوزەرانی بۆ هەموو هاووڵاتیانی مسۆگەر بکات.